سماق و خواص آن

سماق، به عنوان یکی محبوب‌ترین چاشنی‌های سنتی، جایگاه ویژه‌ای در میان وعده‌های غذایی دارد و معمولا طعم آن با غذا، طعمی دلنشین و دوست داشتنی است. ما در این مقاله قصد داریم به طور جامع و کامل بحث سماق را پیش بکشیم و در مورد تاریخچه سماق، خواص سماق و اینکه اصلا سماق چیست صحبت کنیم. با سلامتیم همراه باشید.

سماق چیست؟

سماق (Rhus) در واقع نوعی گیاه درختچه‌ای است که بیشتر در نواحی کوهستانی می‌روید و موقع برداشت، به کوهستان می‌روند و میوه آن را که خوشه‌ای است را می‌چینند. میوه سماق که تقریبا جنس سفتی دارد، آسیاب و کوبیده می‌شود و بعد از کوبیده شدن، به عنوان یک چاشنی مورد استفاده قرار می‌گیرد و طعم غذا را به صورت لذت بخشی ترش مزه می‌کند.

همانطور که گفتیم درختچه سماق بیشتر در نواحی کوهستانی از جمله کوهستان‌های غرب آسیا، آمریکای شمالی و آفریقا می‌روید. در میان کوهستان‌های غرب آسیا، کوهستان‌های آذربایجان غربی در ایران سماق‌های معروفی دارد. از این رو در شهر‌های تبریز و اردبیل و سردشت این چاشنی به عنوان یک ادویه محلی فروخته می‌شود.

تاریخچه سماق

پس از پاسخ به پرسش سماق چیست، بهتر است نگاهی به تاریخچه سماق و استفاده‌های آن در گذشته بی‌اندازیم. مصرف سماق از گذشته‌های دور در میان تمدن‌های کهن شرقی رواج داشته و از همان دوران، خواص اعجاب انگیز این ماده گیاهی کشف شده بود. مردمان گذشته نه تنها از سماق به عنوان یک ماده غذایی استفاده می‌کردند، بلکه بهره‌های گوناگون دیگری را نیز از این ماده غذایی می‌بردند.

در متون دارویی یونان باستان، از سماق به عنوان یک ماده دارویی ضدعفونی کننده یاد شده. همچنین در منابع تاریخی به استفاده گسترده از پوست سماق اشاره شده. به عنوان مثال، در گذشته از پوست سماق برای ساختن سیگار استفاده می‌شد. همچنین به علت خاصیت رنگ دهی پوست سماق، از آن برای سیاه کردن مو نیاز استفاده می‌کردند. از پوست سماق در صنعت چرم سازی در تمدن‌های مصر و یونان نیز استفاده شده است.

درخت سماق

­­پیش از این به طور مختصر در رابطه با درختچه سماق سخن گفتیم. درختچه سماق درواقع گیاهی خودرو است و کمتر توسط انسان کاشته یا پرورش می‌شود. دانه‌های این گیاه از طریق عمل تکثیر در مناطق کوهستانی پخش می‌شوند و به صورت خودرو می‌رویند و رشد می‌کنند.

این درختچه‌ها بسته به نوع آب و هوا و عوامل دیگر، به طور متوسط ارتفاعی بین سه تا چهار متر دارند؛ البته کمتر از سه متر هم در برخی نواحی وجود دارند. درختچه سماق معمولا در آب و هوای گرم و خشک رشد می‌کنند و رطوبت و بارندگی زیاد، میوه‌های آن را خراب می‌کند. بنابراین نیاز زیادی به بارندگی و آب ندارند و بیشتر از نور خورشید برای رشد کردن تغذیه می‌کنند. در صورت نبودن در معرض نور خورشید، این درختچه خشک و پژمرده می‌شود.

میوه درختچه سماق، در ابتدای رسیدن، طمع ترشی دارد که به مرور این ترشی کمتر می‌شود. این میوه‌ها ظاهری قهوه‌ای و پر مو دارند که بعد از آسیاب شدن، بسته به نوع درختچه سماق، رنگ آن مایل به قرمز یا قهوه‌ای می‌شود.

اجزای سماق

میوه سماق مثل بیشتر میوه‌ها شامل دو قسمت است؛ دانه و پوست.

• دانه

پس از چیده شدن میوه سماق از درختچه، دانه آن را از پوست جدا می‌کنند و بعد از یک عمل گزینشی، دانه‌های آن را برای آسیاب می‌برند و بعد از خرد شدن و آسیاب شدن، از آن به عنوان چاشنی غذا استفاده می‌کنند. البته استفاده‌های دیگری نظیر استفاده به عنوان گیاه درمانی نیز دارد که در مورد آن مفصل توضیح خواهیم داد.

• پوست
  

پوست سماق همانند دانه سماق، استفاده‌های مختلف و مهمی دارد. پوست سماق بعد از جدا شدن از میوه، معمولا آن را برای صنعت چرم سازی و پوشاک، مورد استفاده قرار می‌دهند.

از دیگر کاربرد‌های پوست سماق، استفاده از آن برای تولید رنگ، تولید تنباکو و سیگار و یا به عنوان یک وسیله تزیینی است.

عکس سماق

در ادامه تعدادی از تصاویر و عکس های سماق که از سردشت تهیه شده اند رو قرار خواهیم داد:

انواع سماق

سماق‌ها با توجه به نوع مکان و آب و هوای منطقه و نوع برداشت، به دو نوع قرمز و قهوه‌ای تقسیم می‌شود که تقریبا هر دوی آن‌ها ویژگی‌های یکسانی دارند؛ به جز در برخی موضوعات خاص که به آن می‌پردازیم.

سماق قرمز

سماق قرمز، بیشتر در آب و هوای آفتابی و مناطق کوهستانی آذربایجان غربی وجود دارد. البته نوع برداشت میوه آن در رنگ آن تاثیر بسیاری دارد. اگر هنگام برداشت میوه، پوست آن از سماق کاملا جدا نشود، رنگ آن مایل به رنگ قرمز می‌شود که لزوما سماق قرمز رنگ قرمز ندارد. گاهی رنگ بنفش و ارغوانی هم دارد.

سماق قرمز نسبت به سماق قهوه‌ ای مرغوبیت بیشتری دارد و آن هم به این دلیل است که کمتر مورد دستکاری انسانی قرار می‌گیرد. طعم سماق قرمز، ترش است و این ترشی نسبت به سماق قهوه ‌ای کمتر است. از سماق قرمز به علت رنگ جذاب آن، به عنوان یک عنصر تزیینی نیز استفاده می‌کنند.

سماق قهوه‌ای

اگر هنگام برداشت میوه سماق، پوست آن به صورت کامل جدا شود، رنگ آن قهوه‌ای خواهد شد و نسبت به سماق قرمز مرغوبیت کمتری دارد.

طعم سماق قهوه‌ای مانند سماق قرمز ترش است اما ترشی آن نسبتا بیشتر از سماق قرمز است. گاهی علت ترشی زیاد سماق قهوه‌ای، ترکیب آن با گرد لیمو است که درواقع نوعی سماق تقلبی است.

خواص سماق

سماق، به عنوان یک گیاه مرغوب و پرکاربرد، خواص گیاهی و دارویی زیادی دارد که جایگاه این چاشنی را در میان گیاهان دارویی نیز بالا برده است. ما سعی کردیم به طور کامل به سوال مهم خواص سماق چیست پاسخ دهیم. در ادامه برخی از خواص سماق را برای شما شرح دادیم.

خواص سماق برای لاغری

سماق با خاصیت تنظیم قند خون و کاهش چربی بدن، می‌تواند به لاغری هرچه سریعتر شما کمک کند و مثل یک مکمل غذایی، به لاغری شما سرعت بدهد.

سماق به عنوان یک محرک، در کنار ورزش و رژیم غذایی مناسب، می‌تواند سرعت لاغری شکم شما را افزایش بدهد. پس برای استفاده از این خواص سماق برای لاغری شکم، تنها به خوردن آن بسنده نکنید؛ بلکه در کنار آن به ورزش کردن و تنظیم یک رژیم غذایی مناسب بپردازید.

برای استفاده از این خواص سماق برای لاغری، معمولا آن را دم می‌کنند. به این صورت که مقداری سماق را در آب جوش می‌ریزند تا دم بکشد و سپس آن را به عنوان یک دمنوش گیاهی، در وعده‌های مختلف مصرف می‌کنند.

خواص سماق برای پوست

وجود آنتی اکسیدان در ترکیبات سماق، به این ماده نوعی خاصیت مناسب برای پوست داده است که ارزش دارویی این گیاه را چند برابر می‌کند.

سماق، به خصوص سماق قرمز، مناسب برای از بین بردن کک و کهیر و لکه‌های پوستی است. مصرف اعتدال گرایانه سماق می‌تواند خارش و حساسیت لحظه‌ای پوستی را نیز از بین ببرد؛ بنابراین سماق به نوعی، ضد خارش و ضد حساسیت است. از سماق برای درمان زخم‌های سطحی نیز استفاده می‌شود.

علاوه بر آن، سماق به واسطه داشتن آنتی اکسیدان، نوعی خاصیت جوان سازی پوست صورت را نیز دارد و می‌تواند چین و چروک‌های پوستی را از بین ببرد و پوست را صاف و شفاف کند.

برای استفاده از این خاصیت سماق برای پوست صورت، علاوه بر خوردن آن، می‌توانید با دم کردن سماق و حتی پختن شاخه‌ها و پوست‌هایش، از آن پماد بسازید و آن را روی سطح پوست بمالید تا تاثیر خودش را بگذارد.

خواص سماق برای خونریزی رحم

خونریزی زنان در دوران قاعدگی امری طبیعی است و لازم به نگرانی نیست. اما اگر خونریزی تا بعد از دوران قاعدگی ادامه پیدا کند، می‌تواند خطرناک باشد. در اینگونه موارد، سماق به داد شما می‌رسد.

یکی از خواص سماق، جلوگیری از خونریزی یا قطع خونریزی رحم است. در طب سنتی اسلامی به خواص سماق برای خونریزی رحم اشاره شده و استفاده از آن برای رفع خونریزی توصیه شده است.

خواص سماق برای درمان دیابت

پیش از این در مورد خاصیت سماق برای کاهش فشار خون و کاهش چربی بدن سخن گفتیم. یکی دیگر از خواص مهم سماق، کاهش قند خون و مهار دیابت است.

سماق به دلیل خاصیت آنتی اکسیدانی خود، قند موجود در خون را تا حد اعتدال پایین می‌آورد و به گونه‌ای دیابت را مهار می‌کند و به عنوان یک راه درمانی گیاهی برای قند خون شناخته می‌شود.

در مقالات تحقیقاتی علوم دارویی که منتشر شده، به این موضوع یعنی خواص سماق برای درمان دیابت اشاره شده است. همچنین با استناد به مطالب منتشر شده در این مقالات، می‌توان گفت که سماق هم برای مهار دیابت نوع یک و هم مهار دیابت نوع دو موثر است.

خواص سماق برای درمان کبد چرب

کبد یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین عضو‌ های داخلی بدن است که سلامت آن برای هر شخص باید اهمیت بالایی داشته باشد. کبد چرب یکی از مشکلات رایج مربوط به کبد است که این روز‌ها تمامی گروه‌های سنی را درگیر کرده و برای آنان مشکلات بزرگی ایجاد می‌کند.

بر اساس تحقیقات و مطالعات انجام شده یکی از مهم ترین خواص سماق برای درمان کبد چرب است. استفاده از دمنوش سماق برای درمان و کنترل کبد چرب می‌تواند موثر و مفید باشد.

خواص سماق و ماست

سماق به علت ترکیبات دارویی و غذایی منحصر به فردش محبوب است. یکی از این ترکیبات مفید و محبوب، سماق و ماست است. اما واقعا خواص این ترکیب سماق چیست؟ ترکیب سماق و ماست، تاثیر بسیار زیادی در سریعتر شدن روند لاغری دارد و مصرف آن در وعده‌های متنوع می‌تواند شکم شما را به تدریج آب کند.

این یکی از روش‌های طبیعی برای کاهش وزن است که البته در کنار آن ورزش و تغذیه سالم نیز توصثیه شده است. یکی دیگر از خواص سماق و ماست، تصویه سموم بدن است.

خواص سماق و گشنیز

یکی دیگر از ترکیبات محبوب سماق، ترکیب سماق و گشنیز است. گشنیز یکی از گیاهان دارویی پر فایده است که دارای انواع مختلفی از ویتامین‌ها و مواد غذایی نظیر ویتامین A و ویتامین c و کسلیم و پتاسیم است.

خواص سماق و گشنیز بسیار زیاد است، مصرف سماق و گشنیز در طول روز می‌تواند مشکلات معده و گوارشی شما را حل کند و هضم غذا را برای روده‌ها راحت‌تر کند. ترکیب سماق و گشنیز به عنوان یک داروی معده طبیعی نیز شناخته می‌شود.

مصرف سماق در بارداری

یکی از مسائل مهمی که دانشمندان علوم غذایی در مورد آن بحث می‌کنند، خواص سماق در بارداری است. به طور کلی مصرف سماق در دوران بارداری، باعث افزایش سلامت نوزاد و مادر می‌شود. همچنین مصرف سماق همراه با کباب، می‌تواند مشکل حالت تهوع شدید مادران را حل کند و برای آن چاره ساز باشد.

علاوه بر خاصیت‌های ذکر شده، مصرف سماق در دوران بارداری می‌تواند به کاهش درد و گرفتگی عضلات ناشی از بارداری کمک کند.

مضرات سماق در بارداری

به طور کلی مصرف سماق در بارداری مضرات خاصی ندارد؛ بلکه خواص مهمی هم دارد. اما گاهی اوقات بسته به نوع طبع مادر و حساسیت‌های او، مصرف سماق در دوران بارداری توصیه نمی‌شود. پیشنهاد می‌کنیم برای پاسخ به این سوال که آیا مصرف سماق در دوران بارداری برای من مشکل ساز است یا خیر به پزشک خود مراجعه کنید.

نکته مهمی باید هنگام مصرف سماق به آن توجه کنید، این است که سماق نباید تازه باشد؛ زیرا سماق تازه سموم خاصی دارد که می‌تواند برای مادر و جنین مشکل ایجاد کند.

سوالات متداول

در ادامه به برخی از رایج‌ترین سوال‌های مربوط به بحث سماق پاسخ دادیم.

آیا سماق خراب می‌شود؟

سماق مثل دیگر ادویه‌ها و چاشنی‌های خشک، دیر به دیر فاسد می‌شوند و یا کلا فاسد نمی‌شوند. اما باید توجه داشته باشید که سماق را در جای خنک و خشک نگه داری کنید. نگه داری سماق در مکانی مرطوب می‌تواند باعث کپک زدن سماق شود.

آیا سماق طبع گرم دارد؟

خیر. طبع سماق سرد و خشک است؛ بنابراین مصرف آن همراه با مواد غذایی گرم می‌تواند کارآمد و مفید باشد.

آیا سماق نفاخ است؟

مصرف سماق در مقدار معتدل، می‌تواند درمانی برای اسهال و مشکلات گوارشی باشد. اما مصرف بیش از اندازه آن باعث نفخ معده و یبوست می‌شود.

آیا سماق قند دارد؟

خیر. سماق مقدار کمی قند مفید دارد که نه تنها برای دیابت مضر نیست؛ بلکه می‌تواند باعث درمان دیابت و قند خون شود.

بهترین سماق کدام است؟

از بین سماق‌های قرمز و قهوه‌ای، سماق قرمز مرغوب‌تر است. اگر به اصالت سماق شک دارید، مقداری از آن را داخل لیوان آب حل کنید؛ اگر آب رنگ گرفت، سماق تقلبی است؛ اما اگر سماق ته نشین شد، سماق اصل است.

چه کسانی نباید سماق بخورند؟

مصرف سماق برای تمامی گروه‌های سنی توصیه شده و مانعی ندارد. اما اگر با مشکل یبوست و نفخ معده دست و پنجه نرم می‌کنید، بهتر است مقدار مصرف سماق را کمتر کنید.

سماق چه مزه‌ای دارد؟

به طور کلی مزه سماق ترش است. این ترشی در سماق قهوه‌ای بیشتر از سماق قرمز است.

سماق چه ویتامینی دارد؟

سماق سرشار از ویتامین‌های C و A است. همچنین مقدار قابل توجهی کلسیم را درون خود دارد.

سماق سوغات کدام شهر است؟

به علت وجود شرایط مناسب در کوهستان‌های سردشت و کوهستان‌های آذربایجان غربی، سماق‌های مرغوبی در مناطق اطراف این کوهستان‌ها وجود دارند.

سخن آخر

در این مقاله، مباحث مربوط به موضوع سماق چیست را مطرح کردیم و به صورت دقیق تمامی جنبه‌های مختلف آن و خواص سماق را بررسی کردیم. به طور کلی سماق، یک نعمت الهی مفید است که وجود آن سلامت انسان را در زمینه‌های مختلف تضمین می‌کند. پس مصرف سماق را در وعده‌های متنوع غذایی خود فراموش نکنید.